BÖLÜM 6:
ÜRESEL KRONOLOJİ HARİTASININ KURULMASI VE MATEMATİKSEL TARİHLEME YÖNTEMLERİNİN ESKİ TARİHİN SKALİGER VERSİYONUNA UYGULANMASININ SONUÇLARI
1. BUGÜN KABUL GÖREN SKALİGER-PETAVİUS TARİHLEMELERİYLE “ESKİ ÇAĞ VE ORTA ÇAĞ TARİHİ DERS KİTABI”
1974-1980 yıllarında bu kitabın yazarı Avrupa, Akdeniz bölgesi, Mısır ve Orta Doğu’nun tarihinin Skaliger kronolojisini şu fikir temelinde incelemiştir: Blair’in tablosunun [76] ve literatür listesinde kaydedilen diğer 14 tablonun tarihî ve kronolojik verileri bu bölgelerde Skaliger tarihlerine göre güya M.Ö. 4000 senesinden M.S. 1900 senesine kadar uzanan zaman aralığında yer alan neredeyse bütün esaslı olayların tasvirlerini içeren iki yüzden fazla farklı metinden – çeşitli vakayinamelerden vs. - bilgi ile doldurulmuştur. Bütün bu veriler – savaşlar, hükümdarlar, esaslı olaylar, imparatorluklar vs. – daha sonra düzlemde zaman yatay ekseni boyunca uzanan küresel kronolojik harita olarak (KKH) betimlenmiştir. Bu haritanın kurulması üzerinde birkaç sene çalışmak zorunda kaldık. Farklı zamanlarda, çalışmaların sonucu olarak oluşan “Yeni İstatistiksel Kronoloji” projesinin çeşitli katılımcıları da yazara yardım etmişlerdir.
Her devir Skaliger tarihlemesinin bütün olaylarıyla birlikte haritanın uygun yerindeki yatay ekseni boyunca detaylı olarak gösterilmiştir. Her olay düzlemde nokta ya da yatay kesinti olarak betimlenmiştir. Olayın tarihi bu noktanın ya da yatay kesintinin zaman eksenine izdüşümüyle belirlenmiştir. Kesintinin başlangıcı olayın başlangıcını göstermektedir. Kesintinin sonu olayın sonunu, örneğin hükümdarın iktidar süresinin sonunu belirlemektedir. Eğer farklı vakayinamelerde tarif edilmiş (A,B) ve (C,D) devirleri aynı zamanda olup bitmiş ya da farklı devletler için kesişmiş ise, bunlar, karışıklıktan kaçınmak için küresel kronolojik haritada birbirleri üzerinde betimlenmiştir.
Böylelikle, kurduğumuz küresel kronolojik harita kaydedilen bütün bölgelerin Skaliger tarihleriyle Eski Çağ ve Orta Çağ tarihi üzerine eksiksiz bir “ders kitabını” betimlemektedir.
2. “SKALİGER-PETAVİUS DERS KİTABI” İÇERİSİNDEKİ ESRARENGİZ SURET VAKAYİNAMELER
Küresel kronolojik haritanın grafik görüntüsü onlarca metrekarelik bir alanı kaplamaktadır. Bu kitabı hazırlayan bu haritada toplanan malzemeler üzerinde yukarıda ve [904], [908], [883], [884], [885], [886]’da tasvir edilen suretlerin keşfedilme yöntemini kullanmıştır. Ayrıca, uzun zaman aralıklarını kapsayan farklı X ve Y vakayiname çiftleri ve metinleri için p(X,P) katsayılarının değerleri çıkarılmıştır. Farklı a ve b hanedanları için c(a,b) sayıları ile a ve b hanedanlarının kod anket akımlarının yakınlığını ölçen e(a,b) katsayıları hesaplanmıştır. Eski haritaların kod haritaları incelenmiştir. Bu geniş hesaplamalı deneyin beklenmeyen sonucu olarak, Skaliger tarihinde farklı ve bağımsız sayılan, ancak р(Х,Y), с(a,b) ve diğer katsayıları son derece küçük çıkan devir çiftleri keşfedilmiştir. Yani, açıkça bağımlı vakayinameler, hanedanlar ya da kod anketlerini niteleyen küçük katsayılar. Örnek ile açıklayalım:
“Antik” Roma’nın güya M.Ö. 753-236 döneminin tarihinin Roma’nın güya M.S. 300- 816 döneminin tarihiyle özdeşleştiği keşfedilmiştir. Buna göre, buradaki kronolojik oynama yaklaşık 1050 senedir. Bu olguyu biraz daha net formüle edelim.
ÖRNEK 1.
1) Güya M.S. 300 senesinden 816 senesine kadar (A,B) Orta Çağ devri, örneğin F.
Gregorovius’un “Roma Şehrinin Orta Çağlardaki Tarihi” isimli büyük ve sağlam yapıtında betimlenmiştir, cc.1-5, St. Petersburg, 1902-1912. Bu metni “Orta Çağ X vakayinamesi” olarak aldık. Ek 2’de bu metnin parça parça olmak üzere bir bölümünü [196] F. Gregorovius’un kronolojik kayıtlarına göre sunuyoruz. Aynı yerde hacimlerin senelik bölünmesi bulunuyor.
2) Roma’nın kuruluşunun 1. senesinden 517. senesine kadar (C,D) “Antik” devri şu iki metinden oluşturduğumuz “Y vakayinamesinde” betimlenmiştir:
# Roma’nın kuruluşunun güya 1. senesinden 459. senesine kadar olayları betimleyen Titus Livius’un “Roma Tarihi”, s.1-6, Moskova, 1897-1899. Sonra Livius’un metni kesiliveriyor. Sonraki kitaplarının kaybolduğu kabul edilmektedir. Titus Livius’un kitaplarındaki hacimlerin sene sene dağılımını Ek 2’de sunuyoruz. Bunun yanında, Titus Livius’un “sıfır yılını” F. Gredorovius’un aşağı yukarı M.S. 300. senesiyle birleştirmek gerekmektedir.
# (C,D) “Antik” döneminin Roma’nın kuruluşunun güya 459. senesinden 517. senesine kadar uzanan sonunu doldurmak için V.S. Sergeyev’in “Eski Roma’nın Tarihi Üzerine Denemeler” adlı çağdaş eserinin (Moskova, 1928, OGİZ) ilgili kısmını kullandık. Bunu yaparken Sergeyev’in kitabının Livius’un kitabıyla p=2X10-12 yakınlık katsayısı ile güçlü bağımlılığına dayandık. Bkz. res.5.9
ve res.5.10
.
X, Orta Çağ Gregorovius’un Orta Çağ Roması’nı tasvir eden kitapları olan, Y ise Titus Livius’un ve Sergeyev’in “Antik” Roma’yı tasvir eden kitaplarının toplamı olan p(X,Y) katsayısının hesaplanması gösteriyor ki, p(Х,Y) = 6X10-11. Bu değer çok küçüktür. Eğer Sergeyev’in metnini bir kenara bırakıp, Х'’i, yani Gregorovius’un metninin 300. senesinden
758. senesine kadar uzanan kısmını Y' ile, yani Livius’un “Roma’nın Tarihi”nin Roma’nın kuruluşunun 1. senesinden 459. senesine kadar uzanan kısmıyla kıyaslarsak, hesaplama gösteriyor ki, р(Х',Y') = 6X10-10. Bu değer de çok küçük.
İki sonuç da “Skaliger ders kitabının” farklı yerlerinde tarif edilmiş iki devrin bağımlılığına işaret ediyor. Yani “antikçağ” ve Orta Çağ devirlerinin. Daha doğrusu, bunları betimleyen orijinal kaynaklar arasında bağımlılık keşfediyoruz. Bu bağımlılık çarpıcı
görünüyor ve açıkça “aynı” olayları betimleyen metinler arasındaki bağımlılık gibi aynı tabiattandır, res.6.1
, res.6.2
, res.6.3
. “Antikçağ” ve Orta Çağ’ı birleştiren kronolojik oynama burada yaklaşık 1050 senedir.
ÖRNEK 2.
Benzer şekilde, V.S. Sergeyev’in Şehrin kuruluşunun 1-510. seneleri arasında “antik” Roma’yı tasvir eden kitabının [767] ve F. Gregorovius’un M.S. güya 300 senesinden M.S. güya 817 senesine kadar Orta Çağ Roması’nı tasvir eden kitabının [196] senelik grafiklerini karşılaştırdık. Sonuç res.6.4
, res.6.5
, res.6.6
’da sunulmuştur. Burada da iki grafiğin esaslı fırlama noktalarının korelasyonu iyi gözlemleniyor. Bu da metinlerin güçlü bağımlılığına işaret ediyor. Bu sonuç önceden kestirilebilirdi, çünkü daha önce gördüğümüz gibi Sergeyev’in kitapları “antik” Titus Livius’a pek iyi uyuyor. Buradaki kronolojik oynama yaklaşık 1050 senedir.
ÖRNEK 3.
Benzer bir sonuç, yani “antikçağ Roması’nın” ve “Orta Çağ Roması’nın” tasvirlerinin bağımlılığı Titus Livius’un “antik” eserinin C. Baronius’un Orta Çağ yapıtı [50] ile karşılaştırılmasında da belli oluyor. Baronius’un “Dini ve Seküler Faaliyet, Noel’den 1198 Senesine Dek” kitabını inceledik, - Moskova, 1913 P.P.Ryabushinskiy basımevi - Baronius. "Annales Ecclesiastici a Christo Nato ad Annum 1198". Bu yapıt ilk olarak Roma’da 1588-1607 senelerinde 12 cilt olarak çıkmıştır. Baronius’un çalışmasından çıkardığımız senelik hacim dağılımı Ek 2’de sunulmaktadır.
Titus Livius’un birkaç ciltlik büyük ve sağlam “antik” yapıtı Çar Roması’nı, yani bizim kavramlarımız ile Birinci Roma İmparatorluğu’nu ve “antik” Roma Cumhuriyeti’ni betimliyor. Titus Livius genel olarak Şehrin kuruluşunun 1. senesinden 380. senesine kadar uzanan dönemi kapsamıştı. Tarihlerin Skaliger hesaplamasına göre bu dönem güya M.Ö. 753- 373 seneleri arasındadır.
C. Baronius’un Orta Çağ yapıtının birinci kısmı İkinci ve Üçüncü Roma İmparatorluğu’nu, yani güya miladi takvimin aşlangıcından M.S. 400 senesine kadar uzanan dönemi anlatıyor.
İki kitap senelik parçalara, yani her biri bir seneyi tarif eden parçalara bölünüyor, bkz. Ek 2. Bu şekildeki her “bölümün” hacmini hesaplayarak bu kitabın hacim fonksiyonu olan sayı sırasını çıkarıyoruz. Daha sonra her kitap için her senesinin tasvirinin tafsilatını veren senelik hacim grafiğini kuruyoruz. “Antik” Titus Livius ve Ceasar Baronius için hacim grafiklerini birbirinin üzerine koyarak karşılaştıralım. Bunu yaparken Titus Livius’un Şehrin kuruluşunun 1. senesi ve Ceaser Baronius’un 17. senesini birleştiriyoruz.
Titus Livius’un ve Ceaser Baronius’un grafiklerinin karşılaştırması res.6.8
, res.6.9
, res.6.10
’da gösterilmiştir. Grafiklerin birbirine benzediği iyice ortadadır. Yani iki grafiğin lokal maksimumlarının farklı miktarına rağmen görülüyor ki, Livius’un grafiğinde bir fırlama ya da yoğun grup fırlamaları gerçekleştiği anda Baronius’un grafiğinde birbirine yakın birkaç fırlamayla oluşan çarpıcı bir “kambur” çıkıyor. Kabaca, Livius’un grafiğinin “kamburları” ve Baronius’un grafiğinin “kamburları” az çok simultane.
Yukarıda betimlenen ampirik-istatistiksel yöntemlerin kullanılması iki grafiğin lokal fırlama noktalarının gerçekten birbirine pek yakın olduğunu ve iyi uyduğunu doğruluyor. Yani, “antik” Titus Livius’un ve Orta Çağ Baronius’un vakayinameleri bağımlıdır. Bir başka deyişle, olasılıkla aynı bölgenin tarihindeki aynı tarihî dönemi tarif ediyorlar. Basitçe söylemek gerekirse, “antik” Roma ve Orta Çağ Roması büyük ihtimalle “aynı şeydir”. Bunun yanı sıra, kaynakların belirli bir kısmı “kendi yerlerinde kalmış” ve daha sonra Orta Çağ olarak adlandırılmıştır. Diğerleri ise suni olarak derin geçmişe götürülmüş ve daha sonra “antik” olarak adlandırılmıştır.
Böylelikle, “antikçağı” ve Orta Çağları birleştiren buradaki kronolojik oynama 1050 senedir.
Daha sonra, küresel kronolojik haritada p(X,Y) katsayısı açısından pek yakın çıkan bütün (A,B) ve (C,D) devirleri kaydedildi. Bu devirleri p-bağımlı olarak adlandıralım. Kronolojik haritada bunları kolaylık sağlamak amacıyla aynı sembollerle betimledik. Tekrar açıklayalım ki, “tarihî devirlerin bağımlılığından” bahsederken, hiçbir şekilde medeniyetlerin tarihindeki gerçek tarihî dönemlerin “bağımlı” olduğunu, birbirini tekrarladığını kastetmiyoruz. Bu tarz hiçbir veri, hiçbir “gerçek sinüsoit” keşfetmedik. İddia ettiğimiz tek şey, gerçekte aynı tarihî dönemi tarif eden, ancak “Skaliger ders kitabının” farklı devirlerine yanlış olarak yerleştirilen bazı vakayinamelerin bağımlı olduğudur.
